[μουσικογραφίες] VALS VENEZUELANO
(του Τάκη Ατσιδάκου)

Απόλυτα κατανοητή η επιφύλαξη. Μεγάλες εταιρείες, πολλά λεφτά, hype όπως λένε και οι αγγλοσάξονες.

 Ακούστε:
τον Gustavo Dudamel να διευθύνει την Gottenburg Symphony Orchestra
στο tar-radio.com

Επίσης κατανοητή είναι η μίζερη τοποθέτηση ανθρώπων που βαρεθήκαν να ακούνε μουσική και σνομπάρουν οτιδήποτε νεότερο στο χώρο της κλασσικής μουσικής.
Όμως, μήπως υπάρχει κάτι περισσότερο πίσω από τις επικεφαλίδες ακόμα και των μη μουσικών στηλών των εφημερίδων;
Στο κάτω-κάτω, οι γνώμες τριών κορυφαίων μαέστρων της εποχής μας, είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένες: Πρόκειται, λένε, για ένα εξαιρετικό ταλέντο και έναν ολοκληρωμένο μουσικό ερμηνευτή, που δεν έχει να μάθει τίποτα παραπάνω. Αυτά σε γενικές γραμμές τονίζουν οι:Claudio Abbado, Daniel Barenboim και Simon Rattle (sir Simon Rattle πλέον). Αλλά  και στην χώρα όπου μεγάλωσε και σπούδασε γίνεται κάτι ξεχωριστό. Ο Abbado περνάει τα τελευταία χρόνια αρκετούς μήνες στο Καράκας διευθύνοντας την Συμφωνική ορχήστρα Simon Bolivar.

Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, αυτό των δυο χρόνων, ο Dudamel κατακτά το ένα μετά το άλλο τα διάφορα οχυρά στο χώρο της κλασσικής μουσικής σκηνής: Διευθύνει τις μεγαλύτερες ορχήστρες (πρόσφατα, πριν μερικές μέρες την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης). Παίζει στα μεγαλύτερα φεστιβάλ (Λονδίνου, Εδιμβούργου, Λουκέρνης, Ζάλσμπουργκ κλπ). Διευθύνει στην Σκάλα του Μιλάνου, και κυρίως, αναλαμβάνει δυο σπουδαία μουσικά σύνολα: την Συμφωνική ορχήστρα του Γκέτεμποργκ, και από το 2008-09 την Φιλαρμονική του Λος Άντζελες, διαδεχόμενος τον Esa- Pekka Salonen. Καθόλου άσχημα για έναν 26χρονο μουσικό. Τι σημαίνουν λοιπόν όλα αυτά;

Όλα άρχισαν στα μέσα της δεκαετίας του ’70, από έναν και μόνο άνθρωπο. Τον μουσικό και καθηγητή Jose Antonio Abreu, ο οποίος το 1975 ξεκίνησε ένα μουσικό εκπαιδευτικό πείραμα που είναι γνωστό ως El Sistema (ο ολοκληρωμένος τίτλος του είναι το σχοινοτενές και καθόλου λακωνικό, κατά τα ισπανικά πρότυπα, Fundación del Estado para el Sistema de Orquesta Juvenil e Infantil de Venezuela). Αν πιστέψουμε ακριβώς τα λεγόμενα του, μια μέρα σκέφτηκε να προσπαθήσει να τραβήξει τα παιδιά από τους δρόμους και τις συμμορίες που μετείχαν και να τους μάθει μουσική δημιουργώντας παράλληλα και μια ορχήστρα νέων! Αυτό σιγά-σιγά γιγαντώθηκε και έφτασε να ασχολούνται 250.000 (!!!) νέοι και να υπάρχουν 125 ορχήστρες νέων.

Την πρώτη θέση στις ορχήστρες αυτές κατέχει η Συμφωνική ορχήστρα νέων Simon Bolivar. Προϊόντα λοιπόν αυτού του συστήματος αποτελούν και ο Dudamel, όπως και ο Edicson Ruiz που σε ηλικία 17 ετών έγινε ο νεαρότερος  κοντραμπασίστας  της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, και ο οποίος  από 9 ετών δούλευε σε supermarket λόγω οικογενειακής φτώχειας.

Όλα αυτά μοιάζουν σαν παραμύθι. Όμως …πού είναι ο κακός λύκος;

Τσάβες-Τσάβες είσαι εδώ;

Η Βενεζουέλα όπως οι περισσότεροι θα γνωρίζουμε, κυβερνάται από τον πρώην στρατιωτικό Ούγκο Τσάβες, ο οποίος εκλέχθηκε πρόεδρος το 1999.

Πρόκειται για μια διακυβέρνηση τυπικά Λατινοαμερικάνικη η οποία από άλλους χαρακτηρίζεται αυταρχική η και δικτατορική και από άλλους επαναστατική-λαϊκή. Μάλιστα έχει δοθεί ένας χαρακτηρισμός ως Bolivarian revolution δηλ. επανάσταση στα πρότυπα του απελευθερωτή και ηρώα της Λατινικής Αμερικής του19ου αιώνα Simon Bolivar, ο οποίος ήταν και Βενεζουελανός. Το όνομα του μεγάλου αυτού άνδρα έχει και η κυριότερη συμφωνική ορχήστρα της Βενεζουέλας, που διευθύνει ο Dudamel.

Όπως είναι φυσικό, η ορχήστρα αυτή και ο διάσημος μαέστρος της αποτελούν σπουδαίο προπαγανδιστικό υλικό για τα πολιτιστικά και κοινωνικά πεπραγμένα της κυβέρνησης του Τσάβες. Η ορχήστρα τελειώνει τις συναυλίες της παίζοντας τα εκτός προγράμματος έργα (τα γνωστά bis), φορώντας μπουφάν με την σημαία της χώρας τους.

Τους τελευταίους μήνες στον δυτικό τύπο πληθαίνουν τα δημοσιεύματα που ευθέως θέτουν ερωτήματα για τον ρόλο του Dudamel ως προπαγανδιστή του Τσάβες. Σε δημοσίευμα στον βρετανικό τύπο μετά την συναυλία, πέρσι τον Αύγουστο στα Proms, αναφέρεται ότι αν άλλη ορχήστρα είχε εμφανιστεί με τα χρώματα της Γερμανίας η της Γαλλίας η της Ρωσίας, θα είχε γιουχαϊστεί αγρίως.

Πολλοί έχουν αρχίσει να παραλληλίζουν την κατάσταση με αυτήν του Furtwangler στην χιτλερική Γερμάνια και άλλοι προτρέπουν την Deutsche Grammophon να χρησιμοποιήσει σαν εξώφυλλο στον επόμενο δίσκο του Dudamel φωτογραφίες από τις βίαιες καταστολές των διαδηλώσεων στη Βενεζουέλα…

Τελικά τι είναι ο Gustavo Dudamel; Ένας ιδιαίτερα προικισμένος και ταλαντούχος μαέστρος, ένας μεσσίας της κλασσικής μουσικής ή ένα προϊόν του marketing των πολυεθνικών δισκογραφικών εταιρειών; Προσωπικά πιστεύω, από όσα έχω ακούσει από την μέχρι στιγμής δισκογραφία του και τις ζωντανές μεταδόσεις των κονσέρτων του, ότι αποδεικνύεται ένας πραγματικά μεγάλος μαέστρος. Το ρεπερτόριο του είναι εξαιρετικά ευρύ (διευθύνει από μνήμης και μόνο σε ένα μικρό χρονικό διάστημα λίγων μηνών έχει παίξει έργα (όπως: Συμφωνίες των Μπετόβεν, Σοστακόβιτς, Προκόφιεβ, Ντβόρζακ, Μάλερ, μεγάλα συμφωνικά έργα των Μπάρτοκ, Ρίχαρντ Στράους, Μπέρνσταιν, πληθώρα λατινοαμερικάνων συνθετών Χιναστέρα κλπ.).
Συνδυάζει την θεατρικότητα του Μπέρνσταιν, την ενέργεια του Σόλτι, τις καθαρές γραμμές του Αμπάντο, τον γεμάτο ήχο του Κάραγιαν, τον επικοινωνιακό και προσηνή χαρακτήρα του Ρατλ με έναν εντελώς προσωπικό χάρισμα. Ελπίζω να τον ακούσουμε μαζί με την ορχήστρα Simon Bolivar σύντομα και στην χώρα μας.

[Το άρθρο αυτό ξεκίνησε σαν ιδέα πριν ένα χρόνο. Ο Νότης Μαυρουδής ενδιαφέρθηκε για αυτό το θέμα και με ρωτούσε συχνά για την δημοσίευση του. Έβλεπα όμως στοιχεία σημαντικά να προστίθενται καθημερινά, κάνοντας το θέμα να ξεφεύγει των μουσικών πραγμάτων και να άπτεται θεμάτων κοινωνικών, ακόμα και πολιτικών. Έτσι χαίρομαι για αυτή την καθυστέρηση και φαντάζομαι ότι τώρα το κείμενο θα είναι πιο ολοκληρωμένο και ενδιαφέρον.]

Τάκης Ατσιδάκος
atsidakos@tar.gr
(Δεκέμβριος 2007)