[σκληρό... baRock]
Heinrich Schütz:
Η Ιστορία των Χριστουγέννων
Με αφορμή μιά σημαντική συναυλία που πραγματοποιήθηκε
στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στις 22 Δεκεμβρίου 2010,
λίγα λόγια για ένα σπουδαίο συνθέτη και ένα πολύ όμορφο έργο.
Ο Heinrich Schütz γεννήθηκε ακριβώς έναν αιώνα πριν τον J.S.Bach (1585) και είναι ο πρώτος μιας μακριάς αλυσίδας μεγάλων Γερμανών μουσουργών. Ο συνδυασμός έμπνευσης και ακούραστης επιμέλειας που τον χαρακτηρίζουν τον αναγορεύει δίκαια σε θεμελιωτή της νοοτροπίας και τεχνοτροπίας που οδήγησε τους Γερμανούς συνθέτες σε κυριαρχία δύο αιώνων στον Ευρωπαϊκό χώρο.
Στα 23 του χρόνια, και ενώ προοριζόταν να σπουδάσει Νομικά, χάρη σε μια γενναία χορηγία ξενιτεύτηκε στην Βενετία για να σπουδάσει σύνθεση κοντά στον γηραιό αλλά μεγάλο συνθέτη Giovanni Gabrieli. Ήταν τυχερός που τον πρόλαβε στα τελευταία 4 χρόνια της ζωής του και, χωρίς υπερβολή, η τύχη του αυτή άλλαξε τη μοίρα της Ευρωπαϊκής μουσικής.
Με την επιστροφή του στη Γερμανία (1613) εργάστηκε ως οργανίστας σε διάφορες θέσεις και το 1615 μετακόμισε στη Δρέσδη, σημαντικότατη πόλη και κέντρο πολιτισμού εκείνη την εποχή, όπου και παρέμεινε με μικρά διαλείμματα ώς το θάνατό του, το 1672.
Το έργο του χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση της Ιταλικής επιρροής. Μελωδική έμπνευση, ζωηρή εκφραστικότητα και πάνω απ' όλα εφαρμογή του καινούργιου "αφηγηματικού στυλ" (estile recitativo) στη Γερμανική γλώσσα - κατόρθωμα καθόλου απλό, δεδομένης της χαώδους διαφοράς σε ήχο και προσωδία ανάμεσα στις δύο γλώσσες. Ο Schütz ήταν ο συνθέτης που έφερε στη Γερμανία, πρώτος σ' όλη την Ευρώπη, τη νέα μουσική τάση, το νέο ύφος που έμελλε να κυριαρχήσει.
Η εργογραφία του αριθμεί περίπου 500 έργα, αρχίζοντας από Ιταλικά μαδριγάλια που πιθανώς έγραψε στη Βενετία στη διάρκεια των σπουδών του και φτάνοντας σε μεγάλης (για την εποχή) κλίμακας ορατόρια. Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό έργα θρησκευτικού περιεχομένου, με συνδυασμό φωνητικών και οργανικών δυνάμεων ("in concerto" = "σε συνεργασία", κατά την ορολογία της εποχής) που χαρακτηρίζεται από εξαιρετικό πολυφωνικό χειρισμό και άριστη ισορροπία.
Η "Ιστορία της χαρμόσυνης και πολυελέου γεννήσεως του Θεού και Υιού της Μαρίας Ιησού Χριστού", όπως είναι ο πλήρης πρωτότυπος τίτλος του έργου, πρέπει να γράφτηκε γύρω στο 1660 και εκδόθηκε στη Δρέσδη το 1664, όταν ο συνθέτης ήταν 79 ετών! Αρχέτυπο του Γερμανικού Ορατορίου, με υποτυπώδη μεν (σε σχέση με την Όπερα) σκηνική δράση αλλά πλήρη κατανομή ρόλων ως προς τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην αναπαράσταση: Ο Ευαγγελιστής (τενόρος) ως αφηγητής, οι άγγελοι (σοπράνο), οι βοσκοί (άλτο), οι τρείς Μάγοι (τενόροι), ο βασιλιάς Ηρώδης και το ιερατείο (μπάσσοι), δύο χορωδίες και οργανικό σύνολο με έγχορδα, πνευστά και μπάσο κοντίνουο. Η γλώσσα, στα πλαίσια της Λουθηρανικής μεταρρύθμισης, είναι καθομιλούμενη Γερμανική (και όχι Λατινική) και η εξιστόρηση ακολουθεί το γνωστό σενάριο με την κλασική βουκολική σκηνή της γέννησης, με τους αγγέλους να ειδοποιούν τους βοσκούς για το μεγάλο γεγονός, την άφιξη των μάγων, την προσπάθεια εξαπάτησής τους από τον Ηρώδη και στη συνέχεια την εντολή του για τη σφαγή, και τέλος τη φυγή στην Αίγυπτο και την επιστροφή στη Γαλιλαία και τη Ναζαρέτ μετά το θάνατό του. Όσο γνωστό κι αν είναι όμως το σενάριο, η εκφραστικότατη μουσική του Schütz το μετατρέπει σ' ένα καινούργιο όσο και συγκινητικό έργο.
Το κείμενο του Ευαγγελίου απαγγέλλει σε ύφος recitativo ο Ευαγγελιστής, ενώ σ' αυτό παρεμβάλλονται 8 Ιντερμέδια - ορολογία που προέρχεται από το Αναγεννησιακό θέατρο και δηλώνει τα καθαυτό μουσικά μέρη, όπου σολίστ, χορωδίες και όργανα εναλλάσσονται και διαλέγονται υπηρετώντας το ποιητικό κείμενο. Το όλο σχήμα αντανακλά την εναλλαγή ομιλούντος κειμένου και χορικών στην αρχαία τραγωδία, κατά τον τρόπο που αναβίωσε στα τέλη του 16ου αιώνα αρχικά στη Φλωρεντία και αμέσως μετά στην υπόλοιπη Ιταλία, αποτελώντας τον πρόδρομο της Όπερας με την αντικατάσταση της πρόζας από το μελοποιημένο ρετσιτατίβο. Ειδικά στη Βενετία άνθησε η συνύπαρξη δύο, τριών και τεσσάρων χορωδιακών ομάδων και ο Schütz ήταν αυτός που μετέφερε την σύνθεση όλων αυτών των στοιχείων στην Κεντρική Ευρώπη. Γι' αυτό η μουσική του έχει πέραν της καλλιτεχνικής και ιστορική αξία.
Σπάνια ευκαιρία για την παρακολούθηση ολόκληρου αυτού του σπουδαίου έργου, ήταν η συναυλία της Τετάρτης 22 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, με τη συμμετοχή του συνόλου Concerto Ellenico - αποκλειστικά με Έλληνες ερμηνευτές σε όργανα εποχής (μπαρόκ βιολιά, βιόλα και βιολοντσέλο, βιολόνε, φλάουτα ντόλτσε, μπαρόκ τρομπέτες και τρομπόνια και ως μπάσο κοντίνουο τσέμπαλο, όργανο, θεόρβη, μπαρόκ κιθάρα), τους σολίστ του τραγουδιού Κωσταντίνο Παλιατσάρα, Νάντια Φιόρου, Γρηγόρη Πυριαλάκο και άλλους, και την Παιδική Χορωδία του Συλλόγου των Φίλων της Μουσικής Θεσσαλονίκης, υπό την διεύθυνση του Κωστή Παπάζογλου.
Νίκος Παναγιωτίδης
(Δεκέμβριος 2010)
nikpanlt@yahoo.gr
BLOG: http://panagiotidistar.wordpress.com/
Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας