HELVI LEIVISKÄ: Η κυρία βιβλιοθηκάριος (Της Έφης Αγραφιώτη)

HELVI LEIVISKÄ

Η κυρία βιβλιοθηκάριος

Ήταν η πρώτη Φινλανδή συνθέτρια που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε σημαντική, κυρίως λόγω του συμφωνικού της έργου αλλά και συνολικότερα, αποτιμώντας την πολύπλευρη, πλούσια μουσική προσφορά της. Στη χώρα της, όπως παντού, δεν απέφυγε το να πικραθεί από τις προκαταλήψεις που μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα συνόδευαν την ιδιότητα του συνθέτη γένους θηλυκού. Δεν το έβαλε κάτω. Για χρόνια δοκίμαζε διστακτικά να βγάζει από τα συρτάρια τα έργα της, προτιμούσε να λέει ότι γράφει απλώς μινιατούρες, αλλά να προετοιμάζει σοβαρά το έδαφος για να δημοσιοποιηθούν τα μεγάλα της έργα.

Η Helvi Leiviskä γεννήθηκε στο Ελσίνκι, ο πατέρας της ήταν ιερέας και μεταφραστής λογοτεχνικών βιβλίων. Το 1927, η νεαρή κοπέλα αρίστευσε ολοκληρώνοντας σπουδές σύνθεσης με καθηγητή τον περίφημο παιδαγωγό και συνθέτη Erkki Melartin (γνωστό και για τον θαυμασμό του στην αρχαιοελληνική παιδεία) στην Ακαδημία Sibelius. Λίγο αργότερα πήγε στη Βιέννη, όπου μελέτησε με τον Τσέχο συνθέτη Arthur Willnerin, (1881-1959), καθηγητή τότε στο  Wiener Neues Konservatorium, που διέγνωσε αμέσως τη σοβαρή ικανότητά της και την βαθιά δημιουργική σχέση της με την μουσική. Μετά την επιστροφή της από τη Βιέννη, η Leiviska αποφάσισε να συνεχίσει να σπουδάζει τη σύνθεση, ιδιωτικά αυτή τη φορά, με τον θαυμάσιο εκτελεστή Kantele, συνθέτη, κριτικό μουσικής και διευθυντή ορχήστρας  Leevi Madetoja κυρίως, αλλά όχι μόνον.

Η ευτυχής σύμπτωση που την ενεθάρρυνε να μην εγκαταλείψει τη σύνθεση ήταν και το γεγονός ότι τo 1933 προσελήφθη ως βιβλιοθηκάριος στην Ακαδημία Σιμπέλιους, γεγονός που την οδήγησε στο να φροντίζει μουσικά έργα, να γνωρίζει μουσικούς και να παρηγορείται ότι θα τα καταφέρει. Μέχρι το 1968 έδωσε την ψυχή της στην ολοκλήρωση και τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης αυτής. Παράλληλα δίδασκε πιάνο και θεωρητικά, μουσική σε σχολεία για ένα διάστημα, αρθρογραφούσε, συνέθετε. Στο Ελσίνκι  οι μουσικοί και οι σπουδαστές της Ακαδημίας Σιμπέλιους την αναγνώριζαν ως «η κυρία βιβλιοθηκάριος».

Σονατίνα σε φα, δεύτερο μέρος

Τα παλαιότερα έργα της, όπως το Κουαρτέτο με πιάνο (1926), η Σουίτα για πιάνο και η Σονατίνα σε φα μείζονα, έργα γραμμένα μεταξύ 1926-1930, δείχνουν ότι επιλέγει τις αρχές του νεοκλασικισμού. Η Leiviskä ενδιαφέρθηκε πολύ και για την αντίστιξη. Μελέτησε έργα και βιβλία γύρω από αυτήν, ασκήθηκε πολύ και την χρησιμοποίησε σαν βάση για να χτίσει κάποια από τα έργα της. Αργότερα, το ύφος της έγινε περισσότερο χρωματικό και εν τέλει άγγιξε, διακριτικά, τον ατονισμό.

Έχει δοθεί ξεχωριστή έμφαση στις ορχηστρικές της συνθέσεις, δικαιολογημένα έχουν προβληθεί οι  τρεις Συμφωνίες  της (1947, 1954, 1971), η Sinfonia brevis (1962, νέα επεξεργασία το 1972) και το Κοντσέρτο για πιάνο (1935). Από τη μουσική δωματίου ξεχώρισε η Σονάτα της για βιολί σε σολ ελάσσονα (1945) και το κουαρτέτο με πιάνο μετά από την δεύτερη επεξεργασία του, το 1935.  Αρκετά παίχτηκε η Σουίτα της σε θέμα από ένα παραδοσιακό χορό  (Kansantanssisarja). Είναι έργο την εποχής που επέστρεψε στην πατρίδα της, μετά τα χρόνια μελέτης στη Βιέννη. Το συνέθεσε το  1934, τότε δηλαδή που η ίδια συνειδητοποιούσε την παντοτινή ανάγκη της να συνθέτει.

Το 1937 συνέθεσε τη μουσική για την κινηματογραφική ταινία Juha, μια ταινία υψηλής αισθητικής, για τα δεδομένα της εποχής, που συζητήθηκε πολύ θετικά και με την αποδοχή της από το κοινό βοήθησε και την Λέιβισκα να εκτιμήσει την προσπάθειά της στον δύσκολο αυτό χώρο. Ας αναφέρουμε ότι και ο Leevi Madetoja συνέθεσε (δύο χρόνια πριν την Leiviska) την δεύτερη όπερά του, βασισμένη στην εθνική ρομαντική σχολή σύνθεσης, με τον τίτλο Juha,  εμπνευσμένος και αυτός από το βιβλίο, χάρη στην οποία θριάμβευσε  η σπουδαία σοπράνο Aino Ackté, που είχε γράψει και το λιμπρέτο της όπερας. 

Το φιλμ Juha παίχτηκε στο Ελσίνκι για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1937 και είχε σκηνοθετηθεί από τον θεατρικό σκηνοθέτη Nyrki Tapiovaara. Μας μεταφέρει στον 18^ο αιώνα. Αναφέρεται στην ιστορία ενός αγρότη που έχει παντρευτεί ένα ορφανό κορίτσι αλλά κάποιος ελκυστικός έμπορος κατάφερε να σαγηνεύσει την κοπέλα με την υλική του δύναμη και την εντυπωσιακή εμφάνισή του και να την πείσει να φύγει μαζί του στην Καρελία. Η ταινία βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Juhani Aho (1911).

Τη συνθετική φύση της Leiviska αναγνώρισαν και εκτίμησαν οι Φινλανδοί μέσω της ταινίας αυτής. Εξ ίσου δυναμική  πάνω στο ταλέντο της, πολύ αργότερα,  ήταν και η εντύπωση που άφησε στο ευρύτερο κοινό το έργο της για ορχήστρα και μεγάλη χορωδία με τίτλο Η χαμένη ήπειρος (1957).

Μετά την συνταξιοδότηση της η σπουδαία αυτή γυναίκα ασχολήθηκε με την αρθρογραφία και τη μουσική κριτική και βεβαίως  υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής της προσωπικότητα αναφοράς στην πατρίδα της. Είναι κρίμα που σήμερα ελάχιστοι την γνωρίζουν, και που μπορούν να βοηθήσουν δίνοντάς πληροφορίες και υλικό της μουσικής της. Μου έκανε πολύ πικρή εντύπωση το ότι εργαζόμενος της βιβλιοθήκης Σιμπέλιους, πριν τρία χρόνια που ζήτησα την βοήθεια του, δεν γνώριζε σχεδόν τίποτε για τη μουσική της. 

Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Ιούνιος 2017

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)