Ο ΡOΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚHΣ
ΣΤΟΝ ΤΟΜEΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚHΣ
(Μουσικοθεραπεία)
‘’Εκεί που τελειώνει η ισχύς των λέξεων,αρχίζει αυτή της μουσικής-Ρ.Βάγκνερ’’
Η μουσική στην αρχαιότητα, εκτός από τις ποικίλες τελετουργίες, ήταν συνυφασμένη με την θεραπεία. Οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες, διότι επιδρούσε στην ψυχή, στο σώμα και στο πνεύμα τους.
Ο Απόλλωνας, ως θεός της Μουσικής, πιστεύει ότι μέσω αυτής επέρχεται η αρμονία της ψυχής και του σώματος. Ο Όμηρος κάνει αναφορά στην χρήση της μουσικής με σκοπό την επούλωση των τραυμάτων. Ο Πυθαγόρας ισχυρίζεται ότι η μελωδία και ο ρυθμός μπορούν κάλλιστα να συμβάλουν στην αποκατάσταση της τάξης και της αρμονίας της ψυχής. Ο Πρωταγόρας, τέλος, διατυπώνει στον ‘’Πλατωνικό Διάλογο’’ την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για την παιδαγωγική σπουδαιότητα και την σημασία της διδασκαλίας της μουσικής. Ακόμη και ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της κλινικής ιατρικής, πιστεύει στις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής και συνιστά την χρήση της σε θεραπείες.
Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν ότι μέσω της μουσικής εκπαίδευσης, θα αναδείξουν πολίτες καλλιεργημένους πνευματικά και ψυχικά, ικανούς να στελεχώσουν την κοινωνία.
Ως θεραπευτικό μέσο, η μουσική εμφανίστηκε όταν χρησιμοποιήθηκε στους τραυματίες του Α΄και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με θετικά αποτελέσματα. Παρατηρήθηκε συγκεκριμένα μείωση συναισθηματικής φόρτισης καθώς επίσης και ταχύτερη επούλωση των τραυμάτων. Ωστόσο, έως τις αρχές του 20ου αιώνα δεν είχαν πραγματοποιηθεί εμπεριστατωμένες μελέτες σχετικά με την επίδραση της μουσικής στον ανθρώπινο οργανισμό. Η πρώτη εταιρεία μουσικοθεραπείας που ιδρύθηκε ήταν η ‘’Αμερικανική Εταιρεία Μουσικοθεραπείας’’, το 1950.
Αναλύοντας τα δύο συνθετικά που αποτελούν τον όρο ‘’Μουσικοθεραπεία’’, το πρώτο συνθετικό( Μουσική), αφορά ηχητικά ερεθίσματα που λαμβάνει ο ασθενής, ενώ το δεύτερο συνθετικό (Θεραπεία), αναφέρεται στην ίαση και αποκατάσταση του οργανισμού μετά από περίοδο ασθένειας.
Mουσικοθεραπευτές υποστηρίζουν ότι η μουσική μειώνει τον πόνο καθώς επίσης και την αγωνία. Άλλωστε δεν είναι λίγοι οι γιατροί και δη χειρουργοί, οι οποίοι πριν από μία ιατρική διαδικασία χρησιμοποιούν την μουσική με σκοπό την μείωση του άγχους, αλλά και την καλύτερη προετοιμασία του ασθενή.
Επιπροσθέτως, η μουσική σύμφωνα με έρευνες, περιορίζει την ανάγκη χορήγησης αναισθητικού καθώς και αγχολυτικών φαρμάκων.
Οι τρόποι με τους οποίους επιδρά η μουσική στον πόνο είναι οι τρεις ακόλουθοι:
- Οι συναισθηματικοί τρόποι, όπου η μουσική είναι ικανή να μεταβάλει διαταραχές της διάθεσης όπως το άγχος, η θλίψη, ο θυμός, η κατάθλιψη, ο φόβος και να προωθήσει την χαλάρωση και την μείωση της έντασης.
- Οι γνωστικοί τρόποι, όπου δημιουργούνται νέες εικόνες μεταφέροντας τις σκέψεις ενός ατόμου μακριά από τα βλαβερά ερεθίσματα του περιβάλλοντος, μειώνοντας έτσι την αίσθηση του πόνου.
- Οι αισθητηριακοί τρόποι, όπου η μουσική μπορεί να έχει επίδραση στην αισθητική συνιστώσα του πόνου αντιδιέγερσης των προσαγωγών ινών.
Όταν ένας ασθενής ακούσει μουσική, μπορεί κάλλιστα να μειώσει την αντίληψη του πόνου, διότι αποσπάται η προσοχή του.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, πραγματοποιούνται έρευνες για τις χημικές μεταβολές που προκαλεί η μουσική στο ανθρώπινο σώμα. Το πόρισμα ήταν ότι η μουσική επιδρά στο κυκλοφορικό και αναπνευστικό σύστημα με την αυξομείωση των καρδιακών παλμών. Παρατηρήθηκε επίσης αύξηση της συχνότητας της αναπνοής και συνεπώς του καρδιακού παλμού κατά την ακρόαση ενός γρήγορου μουσικού ρυθμού και αντιθέτως ελάττωσή του κατά την ακρόαση ενός αργού μουσικού ρυθμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από σημαντική έρευνα που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο ‘’ΜcGrill’’ στο Μόντρεαλ,στον Καναδά, απεδείχθη ότι γλωσσικά και μουσικά ερεθίσματα είναι δυνατόν να ακολουθούν διαφορετικές οδούς νευρωνικής αγωγής στον ανθρώπινο εγκέφαλο, με αποτέλεσμα κατόπιν σοβαρών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, αρκετοί ασθενείς διατηρούσαν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται μουσικά κομμάτια και να τραγουδούν, ενώ έχουν χάσει την ικανότητα του λόγου.
Ακόμη με την συμβολή της μαγνητικής τομογραφίας έχουν αποκρυπτογραφηθεί εγκεφαλικές περιοχές, οι οποίες σχετίζονται με το αίσθημα ευχάριστο-δυσάρεστο κατά την ακρόαση ενός μουσικού κομματιού.
Στις μέρες μας η μουσικοθεραπεία είναι μία επιστημονικά θεραπευτική προσέγγιση, η οποία έχει αναγνωρισθεί διεθνώς και σκοπός της είναι να ενισχύσει τον ασθενή κατά την πορεία μίας ασθένειας. Όσον αφορά τον ορισμό της μουσικοθεραπείας υπάρχει μία σημαντική διάκριση στην ιατρική μουσική- όπου οι μουσικοθεραπευτές προσπαθούν μέσω της ακρόασης επιλεγμένων μουσικών κομματιών να συντονίσουν τον ασθενή σε μία επιθυμητή μουσική συχνότητα- και στην δημιουργική μουσικοθεραπεία, όπου ένας εκπαιδευμένος θεραπευτής προσπαθεί με την βοήθεια μουσικών οργάνων ή άλλων μουσικών μεθόδων να εκμαιεύσει την μουσική ιδιοσυχνότητα του ασθενή.
Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε μία μεγάλη ομάδα ατόμων, από παιδιά μικρής ηλικίας μέχρι και ηλικιωμένους, ενώ παράλληλα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα παθήσεων. Μέσω της μουσικοθεραπευτικής διαδικασίας τα άτομα μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα, να αξιοποιήσουν την δημιουργικότητα τους, να αναπτύξουν την ικανότητα συγκέντρωσης και οργάνωσης, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους και επιπλέον να καλλιεργήσουν το έναυσμα για επικοινωνία. Συνοψίζοντας, η μουσικοθεραπεία αναμφίβολα βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ατόμου μέσα από τις εμπειρίες που αποκομίζει κατά την διάρκεια της θεραπείας μαθαίνοντας να εκφράζεται, να μοιράζεται, να δίνει και να δέχεται. Ουσιαστικά γενικό στόχο της μουσικοθεραπείας αποτελεί η ανάπτυξη της θετικής σκέψης του ατόμου καθώς επίσης και η αύξηση της θετικής στάσης απέναντι στα προβλήματα της ζωής που καλείται να αντιμετωπίσει, στοιχεία που συμβάλλουν στην ενίσχυση του ανοσοβιολογικού συστήματος.
Όσον αφορά τις τεχνικές μουσικοθεραπείας, περιλαμβάνονται η σύνθεση στίχων, θεραπευτικά μουσικά μαθήματα, ρυθμικές κινήσεις, ο αυτοσχεδιασμός μουσικής από τους ασθενείς, εικόνες συνοδευόμενες από τραγούδια και φυσικά η ακρόαση ενός μουσικού κομματιού.
Υπάρχουν αρκετές μορφές μουσικοθεραπείας(δεκτική, ενεργητική, βιωματική). Η πιο ουσιαστική μορφή όμως απαιτεί την παρέμβαση ενός ειδικά εκπαιδευμένου μουσικοθεραπευτή και απαιτείται ένας αριθμός από συνεδρίες μουσικοθεραπείας. Οι συνεδρίες μπορεί να είναι δυαδικές ή ομαδικές και διαρκούν από 30 έως 50 λεπτά. Η θεραπεία διεξάγεται σε ένα δωμάτιο όπου υπάρχουν κρουστά, μεταλλόφωνα, ξυλόφωνα, δηλαδή όργανα τα οποία δεν απαιτούν από τον θεραπευόμενο κάποια ειδική γνώση μουσικής.
Ο θεραπευόμενος σε αυτή την δημιουργική μορφή μουσικοθεραπείας, επιδρά με τον θεραπευτή (ή και με άλλα άτομα κάποιας ομάδας) παίζοντας ή ακούγοντας μουσική. Σε αρχικό στάδιο ο μουσικοθεραπευτής επικεντρώνεται στον τρόπο που το κάθε άτομο παράγει και οργανώνει αυθόρμητα τους μουσικούς ήχους σε σχέση ή με τον ίδιον ή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Μέσω της μουσικής συμπεριφοράς του θεραπευόμενου δίνεται η ευκαιρία στον θεραπευτή να ανακαλύψει στοιχεία για την προσωπικότητά του. Οι στόχοι της θεραπείας διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Αξίζει να επισημάνουμε ότι σχετικά με την επιλογή του μουσικού υλικού που χρησιμοποιείται κατά την διάρκεια της μουσικοθεραπείας λαμβάνονται υπόψιν στοιχεία όπως, το είδος της μουσικής, τα διαθέσιμα μουσικά όργανα, το ύφος του συνθέτη, το μουσικό υλικό που χρησιμοποιείται στο έργο. Επιπρόσθετα, έχει γίνει γνωστή η προτίμηση της κλασικής μουσικής κατά την διάρκεια των συνεδριών. Αυτό συμβαίνει διότι αυτό το είδος της μουσικής διαθέτει πολλά επίπεδα μελωδικής και αρμονικής δομής, υπάρχει απλότητα και ποικιλία, εναλλαγές στις δυναμικές, κίνηση και συνέχεια. Η κλασική μουσική επίσης έχει αρχέτυπα χαρακτηριστικά και είναι δημοφιλής.
Επιπλέον,σε μελέτες σχετικές με την εφαρμογή της μουσικοθεραπείας σε εγκεφαλικό επεισόδιο προτιμήθηκε μουσική που είναι γνωστή και οικεία στους ασθενείς. Οι γιατροί σε συνεργασία με τους μουσικοθεραπευτές καλούνταν να πάρουν συνέντευξη από τους ασθενείς ή από τους συγγενείς τους, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η μουσική που επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί στην θεραπεία, πραγματικά έχει μια συγκεκριμένη σημασία για τον ασθενή. Αυτό συμβαίνει διότι,το ίδιο μουσικό κομμάτι μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και ως εκ τούτου, η μουσική που χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς, πρέπει να εκφράζει μια συγκεκριμένη σχέση μεταξύ του ασθενή και της μουσικής που ακούει.
Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας στην ιατρική είναι πολλαπλή, διότι επιδρά τόσο σε σωματικές λειτουργίες(παλμοί, αναπνοή, πίεση), όσο και σε ψυχωτικές καταστάσεις. Επιπλέον η μουσικοθεραπεία συμβάλλει σημαντικά στο Αλτσχάιμερ, σε προβλήματα ακοής, σε μαθησιακά προβλήματα (όπως η δυσλεξία), στο σύνδρομο Down, στον αυτισμό, σε κινητικά προβλήματα, σε εξαρτήσεις (αλκοόλ, ναρκωτικά), ακόμη και στην σχιζοφρένεια.
Όσον αφορά τα πεδία που χρησιμοποιείται επιτυχώς η μουσικοθεραπεία, είναι στην ψυχιατρική, στην νευρολογία, στην ογκολογία, στην παιδιατρική, στην γενική ιατρική, στην οδοντιατρική, στην χειρουργική, στην γυναικολογία, στην καρδιολογία, στην χρόνια νοσηλεία, στην νεογνολογία και σε πολλούς ακόμη τομείς της ιατρικής.
Επιπλέον πρέπει να σημειωθεί ότι η μουσικοθεραπεία έχει εμφανή αποτελέσματα και στην παιδαγωγική και ιδίως στην ειδική αγωγή. Χρησιμοποιείται επίσης για να ρυθμίσει την κυκλοφορία του αίματος, να συμβάλει στη μείωση των φαρμάκων καθώς επίσης και στην ηρεμία του μυϊκού και νευρικού συστήματος. Τέλος αξίζει να τονιστεί το γεγονός ότι η συστηματική μουσικοθεραπεία βοηθά εξαιρετικά ασθενείς που πάσχουν από την νόσο του καρκίνου.
Εν κατακλείδι, λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, συμπεραίνουμε ότι η μουσική μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει ένα θεραπευτικό μέσο της ψυχικής, της πνευματικής, όσο και της σωματικής υγείας διότι, όπως γράφει και η μουσικοθεραπεύτρια L. Rugenstein, ‘’ η μουσική απευθύνεται στην πολυδιάστατη φύση του ανθρώπου και τον επηρεάζει σε διάφορα επίπεδα συνείδησης’’.
Πηγές:
http://www.iator.gr/
http://www.musictherapy.gr/
http://www.medlook.net/
http://www.noesi.gr/
Αθ.Δρίτσας, Η μουσική ως φάρμακο (εκδόσεις Info Health,2003)
Γιώτα Ευταξία
(Ιούλιος 2017)
gteftaxia@gmail.com
Φοιτήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
