ΟΛΥΜΠΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥ-ΨΥΧΟΠΑΙΔΗ (Της Έφης Αγραφιώτη)

ΟΛΥΜΠΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥ-ΨΥΧΟΠΑΙΔΗ

16 Μαρτίου 1944- 14 Αυγούστου 2017

Μια προσωπικότητα υψηλού κύρους αναχώρησε την Δευτέρα 14 Αυγούστου, ήρεμα, διακριτικά, όπως ανέκαθεν ζούσε, αλλά μας αιφνιδίασε όλους. Είμαι βέβαιη ότι θα την αναζητούμε συχνά στο εξής στο μουσικό χώρο γενικά, στην επιστήμη που υπηρετούσε ειδικότερα. Την αποχαιρέτησαν οι φίλοι, οι συγγενείς μαζί και ελάχιστοι συνάδελφοί της, στο Νεκροταφείο Ζωγράφου, όπου θα ξαναβρεθεί κοντά στον Κοσμά της που τόσο βιάστηκε να φύγει από τη ζωή ετούτη και τόσο πολύ την πίκρανε η αναχώρησή του το 2004 το Δεκέμβρη.

Η Ολυμπία Φράγκου – Ψυχοπαίδη γεννήθηκε στο Βόλο, σε καλλιεργημένο περιβάλλον, το 1944. Ξεκίνησε να μελετά πιάνο νήπιο ακόμα. Στα δεκατέσσερα ανακάλυψε τον Μπετόβεν κι άρχισε να σκέπτεται τη μουσική του πίσω από τις νότες. Δεν ξεχνιούνται οι διηγήσεις της από την εποχή εκείνη! Μετά τη Νομική Αθηνών συνέχισε σπουδές στη φιλοσοφία, τη μουσικολογία και τις κοινωνικές επιστήμες, μαθήτρια  των Χ. Σναίντελμπαχ, Πήτερ Κααν, Λούντβιχ Φίνσερ και βεβαίως του Τεοντόρ Αντόρνο, στο Πανεπιστήμιο Goethe της Φρανκφούρτης (1967-1974).

Για τους φίλους ήταν η Όλυ, ένας βαθυστόχαστος νους με καρδιά παιδιού, έτοιμη να μοιραστεί, να συσκεφτεί  και να συμπράξει. Όταν ο Κοσμάς Ψυχοπαίδης και η Όλυ, αυτό το σφιχτοδεμένο ζευγάρι, επέστρεψαν στην Ελλάδα, τίποτε δεν ήταν δεδομένο για το επιστημονικό της μέλλον εδώ. Κάποια στιγμή, η μουσικολογία έδειξε όμως την πρόθεσή της να εγκαταστήσει το σπιτικό της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήρε λίγο χρόνο να αποφασίσει η Όλυ να διεκδικήσει πανεπιστημιακή έδρα, ήθελε όμως να στηρίξει με κάθε τρόπο την προσπάθεια. Αντιδρούσε σχολαστικά. Έλεγε ότι δεν γνωρίζει βασικά πράγματα για την ελληνική μουσική ζωή και ούτε καν την ψυχολογία των νέων ανθρώπων, των φοιτητών της. Χρειάζεται επομένως να σκεφτεί παραμέτρους πριν αποφασίσει. Ευτυχώς αποφάσισε.

Ως ιδρυτικό μέλος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών υπήρξε από το 1991 κεντρικός πυλώνας για την ανάπτυξή του, συνέβαλε διδάσκοντας για είκοσι χρόνια, εργάστηκε ως Πρόεδρος του (2004-2006).  Οι φοιτητές της αιφνιδιάστηκαν βέβαια από ένα τέτοιο επιστημονικό μέγεθος, από μια εντυπωσιακή θεωρητική σκέψη. Αγάπησαν όμως το εντυπωσιακό εύρος της γνώσης της, που δεν σταματούσε στη μουσικολογία αλλά χρησιμοποιούσε συστηματικά την φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την ιστορία των πολιτισμών, την πολιτική σκέψη και την αισθητική και βέβαια εμπεριείχε, σχεδόν πάντα, τις επιστημονικές καταθέσεις του Aντόρνο, του μέντορα-δασκάλου της.
Το 2012 ευτυχισμένη μου ανακοίνωσε ότι  «Η Φιλοσοφία της Νέας Μουσικής» του,  που μεταφραζόμενη στα ελληνικά, έπρεπε να διαθέτει μεταφραστική καθαρότητα, γι αυτό άργησε τόσο, κυκλοφόρησε. Το γιορτάσαμε. Οι αναμνήσεις της εκείνη την βραδιά από τις σπουδαστικές της εμπειρίες κοντά στον σπουδαίο αυτό κοινωνιολόγο, φιλόσοφο αλλά και συνθέτη μέχρι το 1945,  δημιούργησαν το κλίμα που χρειαζόταν.

Βόλος 1958, Ελληνικό Ωδείο

Το 1985 ίδρυσε και διηύθυνε το περιοδικό Μουσικολογία. Αυτή η κίνηση έχει βαρύνουσα σημασία. Δεν υπήρχε μέχρι τότε έντυπο συστηματικό, να κερδίσει από κοινού τον κόσμο των μουσικών, των ακροατών, των μουσικολόγων. Η  Όλυ ενθουσιάστηκε και μόνον με την ιδέα. Το έκρινε εφικτό, επωμίστηκε τις ευθύνες για να εκδίδονται δύο τεύχη ετησίως.

Σε λίγο χρόνο έπεισε αρκετούς να γράψουν ενδιαφέροντα κείμενα. Δεν την σταμάτησε καμία δυσκολία από όσες αντιμετώπισε στην εκδοτική εμπειρία αυτή. Το όνειρό της ήταν, όσο συντομότερα καταστεί εφικτό, η θεματολογία να περιέχει ενδιαφέροντα θέματα ελληνικής λόγιας μουσικής αλλά και θέματα απτόμενα του παραδοσιακού μουσικού μας πολιτισμού. Η αναφορά, στο δεύτερο ήδη τεύχος, στον Μάριο Βάρβογλη, συνέδεσε υποδειγματικά την ελληνική ιστορία με τη μουσική μας ιστορία. Η σημασία παρόμοιων εργασιών στην προσπάθεια να ακουμπήσουμε τον κόσμο των ελληνικών αισθητικών ιδεών έγινε γρήγορα σαφής. Ακολούθησαν εξαιρετικά τεύχη. Στο τεύχος 7-8 διαβάσαμε για τα ελληνικά πληκτροφόρα όργανα, για το φολκλορικό τραγούδι από σημειολογική άποψη, διαβάσαμε τις αναμνήσεις από μια μουσική αποστολή στην Ελλάδα και την Ανατολή του Λ. Α. Μπουργκώ-Ντυκουντρέ.

Η  Όλυ Φράγκου-Ψυχοπαίδη  εργάστηκε εξ ίσου σοβαρά για τους σκοπούς  της Ελληνικής Εταιρείας Συγκριτικής Γραμματολογίας και Φιλολογίας, της Βιβλιοθήκης της Ελληνικής Μουσικής  και της  Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας. Υπήρξε σύμβουλος για την Ελληνική μουσική στην εγκυκλοπαίδεια Die Musik in Geschichte und Gegenwart, σύμβουλος στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη, σύμβουλος  στη  γαλλική έκδοση  Lettres  Européennes - Histoire  de  la littérature européenne των εκδόσεων Ηachette. Συνέγραψε τρία βιβλία και δεκάδες δοκίμια και άρθρα, πολλά βρίσκονται στα πρακτικά σοβαρών διεθνών συνεδρίων, όπως της «Διεθνούς Εταιρείας Χέγκελ».

Η «Εθνική σχολή μουσικής, Προβλήματα ιδεολογίας», εξεδόθη από το Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, το 1990. Παραμένει κείμενο αναφοράς. Εμβληματικής σημασίας θεωρήθηκε το άρθρο της για την ελληνική μουσική (στην Die Musik in Geschichte und Gegenwart) και πολύ σημαντικές οι βιβλιογραφικές της αναφορές εκεί, για έλληνες μουσουργούς. Το βιβλίο της  «Εθνική Σχολή Μουσικής - Ζητήματα ιδεολογίας», είναι η πρώτη μονογραφία στον θεωρητικό, μουσικολογικό χώρο, που δημοσιεύθηκε στην πατρίδα μας και βασίστηκε στην σύγχρονη έρευνα. Η Ψυχοπαίδη υπήρξε κατά διαστήματα και παραγωγός μουσικών εκπομπών εκπαιδευτικού κύρους στο Τρίτο, εκπομπών που πρόσφεραν πλούτο πληροφοριών και ποιότητα αναλύσεων.

Από τις τελευταίες επιστημονικές παρουσίες της  θα αναφέρω την τριαντάλεπτη, αξέχαστη ομιλία της με θέμα «Νίκος Σκαλκώτας, ένας εθνικός συνθέτης της πρωτοπορίας του 20ού αιώνα. Συγκριτικές διαστάσεις των Εθνικών Σχολών του 20ού αιώνα και οι Ελληνικοί Χοροί του», στο συμπόσιο «Οι Ελληνικοί Χοροί του Σκαλκώτα, το πιο γνωστό, ή άγνωστο, έργο της ελληνικής μουσικής» (28-29 Απριλίου 2017), στο Μέγαρο Μουσικής, αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος.

Απρίλιος 2017, Μέγαρο Μουσικής

Είναι δύσκολο να αποχαιρετάς μια φίλη δεκαετιών, πάντα δυνατή, διακριτική, με εξαιρετικό, ιδιότυπο αλλά μοναδικό, ποιοτικό χιούμορ, που πλούτισε το πνευματικό μας περιβάλλον με την ουσιαστική της δημόσια παρουσία κι έδωσε ποιότητα και σημασία στον  ιδιωτικό χρόνο που περάσαμε μαζί .
Το γλυκύτερο φινάλε εδώ, ας γραφτεί με τα λόγια ενός φοιτητή της, που μαθαίνοντας το κακό, αναπάντεχο νέο μου είπε «χρειάστηκα πολλούς μήνες για να μάθω να την παρακολουθώ στο αμφιθέατρο, αλλά μια ζωή δεν θα φτάσει να την ξεπεράσω».

Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Αύγουστος 2017

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)